در ابتدا باید بدانیم که HSE مخفف چه چیزی است. این سه کلمه مخفف  می باشد:

•  Health = بهداشت یا کلمه بهتر میتوان به سلامت یا تندرستی اشاره کرد که فقط جنبه جسمی فرد مدنظر نیست بلکه جنبه های روحی، اجتماعی، عاطفی و... را هم شامل میشود.
• Safety = ایمنی
•  Environment = محیط زیست

این مفهوم شامل دو استاندارد آموزشی میشود که به ترتیب:

• ایزو 14001 ویرایش 2015: سیستم مدیریت زیست‌محیطی
• ایزو 45001 ویرایش 2018: سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای

اهداف و کاربردهای HSE

امروزه رعایت بهداشت و ایمنی کار و حفظ محیط زیست، یکی از ارکان سلامت جامعه، به ویژه در کشورهای توسعه یافته و صنعتی، تلقی میشود. این مطلب از دو دیدگاه اهمیت ویژه دارد: در درجه اول، ارتقای سلامت نیروی کار (کارگران به معنای اعم) و دیگر افزایش بهره وری.
HSE سیستمی است که به مسائل بهداشت کار صنعتی و محیط زیست و ایمنی (و آتش نشانی) مربوط می شود. هدف از این سیستم، به حداقل رساندن تبعات (نامطلوب) فعالیت های صنعتی بر محیط زیست و ایمنی کارکنان و در عین حال، افزایش پیامدهای مطلوب آن ها از طریق حفظ محیط زیست و همچنین  تامین ایمنی کلیه کارکنان و همکاران سازمان، حفاظت از تجهیزات و تاسیسات و ارتقاء سلامت افراد از طریق پیشگیری از حوادث و آسیب ها و حذف شرایط کاری ناایمن است.

جنبه های HSE

در این پاراگراف سعی میکنیم از سه دیدگاه ما جنبه های این حوزه را بررسی کنیم.

•   از دیدگاه ایمنی، دربردارنده روش‌های اجرایی و اقدامات سازمان‌یافته‌ای برای شناسایی ریسک‌های محیط کاری و کاهش سوانح و قرارگرفتن در معرض شرایط و مواد زیان‌آور است. این امر شامل آموزش کارکنان در پیشگیری از سوانح و واکنش در صورت بُروز سانحه و آمادگی در شرایط اضطراری و به‌کارگیریِ وسایل و تجهیزاتِ حفاظتِ فردی نیز می‌شود.
•   از دیدگاه بهداشتی، متضمنِ برقراری و ایجاد فرایندها و روش‌های کاری و فعالیت‌های نظام‌مندِ ایمن و دارای کیفیت عالی و دوستدارِ محیط زیست است که از واردآمدنِ آسیب یا زیان به افراد، پیشگیری می‌کند یا آن را به حداقل می‌رساند.
•   از دیدگاه زیست‌محیطی، دربردارنده برقراریِ رویکرد نظام‌مندی برای تطابق با مقررات زیست‌محیطی مانند مدیریت ضایعات یا آلودگی هوا به‌منظورِ کاهش «ردِپای کربن»* در سازمان است.

* توضیح: منظور از ردِپای کربن، میزان کُل انتشار گازهای گلخانه‌ای است که در اثر فعالیت‌های مربوط به تولید، حمل‌ونقل، سوخت، عملیات عمرانی و غیره، وارد جَوّ زمین و برای سادگی، اغلب برحسبِ میزان دی‌‌اکسید کربن، بیان یا گزارش می‌شود.

مزایا یا منافع HSE

اگر سازمانی بتواند این سیستم را درست اجرا بکند چه چیزی به دست می آورد که مهمترین موارد مزایا و منافع آن به اختصار در این پاراگراف آورده شده است.

• - ارتقای فرهنگ ایمنی در سازمان‌ها و معرفی ایمنی به‌عنوانِ جزء جدانشدنی کار (به زبان ساده تر شخصیت افراد را میتوان از رعایت کردن نکات ایمنی مشخص شد. مثلا در هنگام رانندگی راننده ای که بستن کمربند ایمنی را رعایت میکند نسبت به کسی که رعایت نمیکند در جامعه به یک چشم دیده نمیشوند که فرقی نمیکند این رعایت فرهنگ در هنگام رانندگی باشد یا کار در کارخانه)
• - حفظ و ارتقای سلامت و ایمنی و بهداشت کارکنان
• - پیشگیری از بُروز حوادث و بیماری‌های ناشی از کار
• - تعیین و اجرای خطّ‌ِمشی و اهداف ایمنی و بهداشت حرفه‌ای
• - برقراری سیستمی برای نگهداری و بهبود وضعیت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای سازمان
• - شناسایی عوامل زیان‌آور و ریسک‌های کاری و یافتن روش‌هایی برای حذف یا کاهش آن‌ها
• - ایجاد اطمینان از فراهم‌ساختنِ محیط کاریِ امن و ایمن برای کارکنان و سایر طرف‌های ذی‌نفع
• - ارتقای دانش و سطح علمی کارکنان در حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای
• - کاهش هزینه‌های ناشی از بُروز سوانح و حوادث و بیماری‌های ناشی از کار
• - حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی

فعالیت های HSE

به طور کلی ایمنی، بهداشت و محیط زیست یک سری فعالیت ها دارد که ما سعی کردیم مهمترین آن ها را در این پاراگراف اشاره کنیم:

•  
• - شناسايي و ارزيابي و کنترل آلودگي‌هاي هوا و آب و فاضلاب و پسماندها
• - تأمین آب و مواد غذايي سالم برای کارکنان و همکاران
• - شناسايي و ارزیابی و پيشگيري از آلودگي مواد غذايي بر اثر آب، خاک، هوا، گياهان، حيوانات
• - اطمینان از سلامت مواد غذايي کارکنان
• - تنظیم برنامه تغذيه کارکنان باتوجه به سلامت فرد و محيط کاري آنان
• - شناسايي و اندازه‌گيري و ارزيابي و کنترل ريسک‌هاي بهداشتی و عواملِ زيان‌آورِ محیط کاری (فيزيکي، شيميايي، زیست‌شناختي، ارگونومي، مکانيکي)
• - پيشگيري از وقوع بيماري‌هاي ناشي از کار کارکنان و اطمینان از سلامت آنان و پايش سلامتی افراد در دوره‌هاي زمانی معين
• پيشگيري از وقوع حوادث و آسيب‌ها و حفاظت کارکنان
• - فعاليت‌هاي مربوط به آتش‌نشانی (آموزش اطفاء حریق و مانورهاي واکنش در شرایط اضطراری)
• به‌کارگرفتنِ استانداردهاي سازمان حفاظت محيط زیست
• - جلوگيري از ورود پساب‌ها به محیط زیست

فرق بین ریسک و خطر

در HSE دو مفهوم شبیه بهم وجود دارد ریسک و خطر که در اینجا سعی کردیم تفاوت این دو موضوع را بررسی کنیم.
خطر (hazard):

منبع بالقوه ایجاد آسیب و سوءتندرستی. مثل آتش، پلکان و...

ریسک (risk):

تأثیر عدمِ‌قطعیت. در اصل وقتی ما منبع بالقوه (خطر) را تحلیل کنیم مثلا شدت آن را بررسی کنیم این را ما ریسک مینامیم.

تأثیر عدمِ‌قطعیت، انحراف - مثبت یا منفی - از آنچه که موردِانتظار است، می‌باشد.

گاهی واژه «ریسک» هنگامی به کار می‌رود که امکان بُروز فقط تبعات منفی وجود دارد.

ریسک ایمنی و بهداشت حرفه‌ای

تلفیقی از احتمال وقوع واقعه (وقایع) یا وضعیت (وضعیت‌های) خطرناک مرتبط با کار و [میزانِ] شدتِ آسیب و سوءسلامتی که ممکن است به‌سببِ آن واقعه (وقایع) یا وضعیت (وضعیت‌ها) به وجود آمده باشد.

سرفصل های دوره آموزشی HSE

در ابتدا با تعاریف و مفاهیم اساسی میپردازیم. واژگانی که در حوزه ی HSE وجود دارد اینجا تعریفش را بیان میکنیم و شرح میدهیم به خصوص خود سه تا کلمه اصلی را و واژگان دیگری که در این حوزه وجود دارد. تا بر اساس این تعاریف و مفاهیم اساسی بتوانیم ادامه روند کار را آسان تر و هموارتر کنیم.
مبحث بعدی مربوط میشه به مزایا و معایب این سیستم در سازمان ها میشود. اگر سازمانی بتواند این مباحثی که ما در این دوره آموزشی میگیم به طور اخذ و مباحثی که در این حوزه وجود دارد به طور اعم درست اجرا بکنه چه چیزی به دست می آورد و چه دستاوردهایی نصیبش خواهد شد.
مبحث بعدی اختصاص داره به فعالیت های HSE و HSE در عمل که ما وقت بیشتری را در دوره خودمان به این دو مبحث اختصاص میدهیم و مباحث کاربردی تری را برای سازمان ها ارائه میکنیم.
موضوع بعدی رسیدگی به ریسک ها است که در این سیستم نقش خیلی مهمی دارد. معمولا وقتی صحبت از HSE میکنیم جنبه های منفی ریسک را مورد بررسی قرار میدهیم به خصوص در حوزه ایمنی و بهداشت اما ریسک فقط در بردارنده بعد منفی نیست. در کنار ریسک ها ما نباید از فرصت ها غفلت کنیم. باید ببینیم چطوری میتوانیم فرصت ها را هم علاوه بر ریسک ها شناسایی کنیم و از آن ها برای بهبود شرایط بهره ببریم.
مبحث بعدی تجهیزات حفاظت فردی است. افرادی که در معرض کارهای پرخطر هستند مثلا کارگرانی که در معرض خطر آتش هستند یا افرادی که در محیط های آلوده کار میکنند برای اینکه جانش به خطر نیفته خیلی بهتر است که از تجهیزات حفاظت فردی استفاده کنند. نکته مهم این است که تجهیزات حفاظت فردی باید آخرین تدبیر باشه نه اولین تدبیر یعنی چی؟ یعنی اینکه من در درجه اول باید آن عوامل خطرزا و خطرناک از بین ببریم یا کمترش کنیم و در درجه آخر بریم سراغ تجهیزات حفاظت فردی و یه جورایی آخرین تیر ترکش است برای جلوگیری از سوانح و حفظ جان افراد.
موضوع بعدی ایمنی در محوطه کارگاه های صنعتی، تولیدی، عمرانی و کارخانجات است.
موضوع پایانی این دوره استانداردهای HSE است. در دوره در خصوص دو استاندارد صحبت میکنیم که یکی در خصوص استاندارد زیست محیطی است به نام استاندارد ISO 14001 و استاندارد دیگری به نام ISO 4501 است که مربوط به ایمنی و بهداشت حرفه ای یا ایمنی و بهداشت شغلی است.

جمع بندی 

به طور کلی HSE سیستمی است که به مسائل بهداشت کار صنعتی و محیط زیست و ایمنی مربوط می شود.هدف از این سیستم این است که ما بتوانیم تبعات یا جنبه ها و اثرات منفی فعالیت های صنعتی، محیط زیست و ایمنی و بهداشت کارکنان کمتر کنیم و به حداقل برسانیم اگر که بگوییم که نمیتوانیم به طور کامل آن را از بین ببریم و در عین حال پیامدهای مطلوب و اثرات مثبت آن ها را از طریق حفظ محیط زیست و همین طور تامین ایمنی همه افراد حاضر در سازمان بالا ببریم. در این مقاله سعی شد به صورت خیلی کوتاه شما عزیزان را به اهمیت این سیستم آشنا کنیم اما در طول دوره آموزشی به صورت کامل، جامع و عملی به تک تک مباحثی که در سرفصل دوره آموزشی آمده است شما عزیزان را آشنا خواهیم کرد.