روش انجام کار نقشه های فرآیندی (طراحی ، ترسیم مدارک فرآیندی) توسط مهندسین تبدیل انرژی ، تاسیسات و مهندسین شیمی به این صورت است که در ابتدا بصورت یک پروپوزال فایل های PFD را تهیه می کنند و جلوتر با تحلیل داده های مهندسی پایپینگ، مدرک فرآیندی P&ID که مخفف عبارت Piping & Instrumentation Diagram را تهیه و ترسیم می کنند که البته در وهله اول نقشه خوانی این دسته از مدارک دارای اهمیت بسزایی بوده که تاسیساتی ها و کادر فنی هر بخش صنعتی باید تسلط کاملی به این موضوع داشته باشند که خودش پله آغازین طراحی و ترسیم نقشه های فرآیندی P&ID و همینطور شروع به نقشه کشی آنها در فضای نرم افزاری اتوکد P&ID خواهد بود.

برای انتقال نقشه PFD به مدارک P&ID باید ابتدا تمامی ادوات ابزار دقیق، اتصالات و لوله ها، الزامات و دیگر موارد مهندسی ای که باید لحاظ شوند را تعیین کرده و هر کدام را در جایگاه مربوطش پیاده سازی کنیم تا در نهایت ترسیم نقشه در نرم افزار اتوکد P&ID میسر شود.

برای طراحی تجهیزات تاسیساتی باید اطلاعات کافی همراه با قواعد طراحی شان را دریافت، بعنوان مثال برای یک fit tank , heat exchanger دارای پمپ، مبدل، ابزارآلات دقیق، اتصالات پایپینگ و لوپ های کنترل و دیگر مواردی از نظر فنی هستند که برای طراح فرآیند بودن در این راستا باید در مورد هر یک از موارد یاد شده و دیگر موارد اطلاعات فنی و کاتالوگی بالایی داشت.

برای ترسیم مدارک فرآیندی نرم افزارهای e-draw , visio در عین سادگی نیاز های برخی از مهندسین طراحی فرآیند را در زمینه های پروپوزال و طراحی و تنظیم دیاگرام های ساده نقشه های فرآیندی برطرف میکند ولی در زمینه های نیروگاهی و پالایشگاهی مهندسین سراغ نرم افزار های AUTOCAD و مهم تر از همه در زمینه تخصصی نقشه های فرآیندی به دنبال نرم افزار اتوکد P&ID می روند. که برخی شرکت های مهندسی از همین اتوکد با پیش زمینه های مهندسی مکانیک و بدون اطلاع از مفاهیم مدارک فرآیندی با این نرم افزار کار می کنند و اصطلاحا Cader نام می گیرند و زیاد با بخش اتوکد P&ID آشنا نیستند و در همین حال بالاجبار از همچین نیروهایی در طراحی و تنظیم مدارک فرآیندی pfd , p&id استفاده می کنند.

اتودسک با طراحی و پیاده سازی دسته بندی ماژول های مختلف و ابزارآلات و نماد و اختصارات متفاوت را در زمینه های الکتریکال، مکانیکال، پایپینگ، پاورمیل، اتوکد عمومی، اتوکد P&ID و دیگر موارد، کارهای مهندسین مختلف را تسهیل بخشید و شرایط کاری را برای هر یک روان تر و اختصاصی تر کرد.

از نسخه 2018 این نرم افزار در دل autocad plan 3d تعریف شد و برای استفاده از امکانات طراحی فرآیندی باید در فضای استارت و new project از گزینه switch to P&ID استفاده کرد.

در فضای نرم افزار یک tool pallet موجود است که حالات مختلفی از جمله Piping , P&id , … را داراست. انواع نقشه های فرآیندی و باید نباید هایی که دارند در مراحل اجرای پروژه های نرم افزار اتوکد P&ID دارای اهمیت بسزایی هستند که ترسیم مدارک فرآیندی از هر نوع و دسته ای مستلزم دانستن مقدمات تئوریک نقشه خوانی و نقشه کشی PFD , P&ID می باشد.

همان طور که گفته شد اتوکد P&ID یکی از نسخه های نرم افزار اتوکد می باشد که برای آشنایی بیشتر با اتوکد PID می بایست مفهوم  P&ID را درک و برای خود تفهیم کنید.

 ID دیاگرامی شامل فرایندهایی براساس PFD بوده و توسط مهندسین طراحی فرآیند تهیه می شود. در این دیاگرام از مشخصه های فنی و ادوات ابزار دقیق و لوپ های کنترلی و اقلام لوله کشی و جزئیات ایمنی و بهداشتی استفاده می شود.

حال این سوال برای مخاطبین پیش می آید که PFD چیست و چه تفاوتی با P&ID دارد؟

PFD  مدارک اولیه واحدهای صنعتی پالایشگاهی و پتروشیمی می باشد که برای نشان دادن تجهیزات اصلی و نحوه انجام فرآیندهای اصلی سایت های شیمیایی استفاده می شود. می توان گفت که PFD شامل خط های جریان از ورودی تا خروجی با دبی های مشخص را شامل می شود. در این مدرک مشخصات تحلیلی مثل دما، فشار، دبی جریان و ویسکوزیته برای هر قسمت ذکر شده است.

یک مهندس کنترل و ابزار دقیق با استفاده از نقشه کشی های P&ID مدارک و اطلاعات پروژه ها را بدست می آورد و در واقع بدون این نقشه اطلاعات کافی از فرآیند های اجرایی در دسترس مهندسین تاسیساتی نخواهد بود.

 P&ID مخفف عبارت Piping and Instrument Diagram  می باشد و معنی آن دیاگرام لوله کشی و ابزار دقیق است. در نقشه های اتوکد P&ID با سه مشخصه زیر روبرو می شوید :

PIPE : شامل لوله ها و اتصالات متعلق به آنها می باشد.

INSTRUMENT : شامل ابزار آلات دقیق می باشد. (مثل سطح سنج و فلومتر و فشارسنج و دماسنج)

Equipment : شامل تجهیزات پروژه محور در طراحی فرآیند ها می باشد. (مثل پمپ ها، هیترها و برج ها ، درام ها، مخازن، موتورها)

اتوکد P&ID ابزاری فوق العاده دقیق برای رسم، ویرایش و مدیریت نقشه های سیستم لوله کشی و ابزار دقیق می باشد. با استفاده از این نرم افزار حرفه ای ترسیمات شما دقیق تر و جذاب تر خواهد بود به علاوه اینکه در مدت زمان و duration کمتری نقشه های مهندسی فرآیندی شما آماده خواهند شد. این نرم افزار شامل ابزارهایی است که نقشه کشی PID را برای شما روان و بسیار آسان تر می کنند و نیاز به صرف هزینه و زمان کمتری دارید.

برای این که اصول نقشه کشی PID شما استاندارد های کافی را دارا باشد باید آشنایی کامل با استاندارد ISA  را داشته باشید.در این استانداردها تمامی علائم نقشه کشی و نکته نظرهای مربوطه آورده شده است و پیشنهاد می کنیم که حتما مطالعه دقیق نسبت به این استانداردها را داشته باشید.

علائم و نمادهای P&ID مجموعه ای از سمبل ها هستند که به صورت بین المللی شناخته می شوند.یعنی در هر کجای دنیا که باشید، اگر با این علائم آشنایی کامل داشته باشید، می توانید طریقه کار یک سیستم پیچیده را از روی نقشه آن متوجه شوید.

نرم افزار اتوکد P&ID از نشانه و سمبل های PID برای نقشه کشی استفاده خواهد کرد. علائم و اختصارات نقشه کشی PID با دیگر متد های نقشه کشی مقداری متفاوت و منحصر به فرد می باشد. مثلا دایره در نقشه کشی PID به معنی وجود تجهیزات و همینطور ابزارآلات دقیق بوده که هر کدام داخل سایت مشخصی نصب شده اند.

سیگنال ها و اختصارات ارتباطی نیز در نرم افزار اتوکد P&ID علائم مخصوص خود را دارند. مثلا برای نمایش لوله و خطوط عبوری از یک خط ساده استفاده می شود. و همینطور برای نمایش سیگنال الکتریکی که شامل سیگنال های ولتاژی، جریان و مقاومت می شوند از خط چین استفاده می شود.

جمع بندی

در حوزه طراحی فرآیند ها باید از نظر تئوریک و فنی تماما به مدارک PFD و همینطور اتوکد P&ID آشنا بود تا بتوان برای یک واحد صنعتی (به عنوان مثال نیروگاهی یا پالایشگاه) تمامی ابزارآلات دقیق و نقشه های پایپینگ آن را مرتبط با هم طراحی و ترسیم کرد و آماده اجرا نمود بطوری که تمامی نکات فنی و دیتاشیت های مهندسی شده دقیق باشند.

نویسنده : علیرضا خانی ، کارشناس دپارتمان تاسیسات و انرژی پارس پژوهان